Ekonomi

Bilmeniz Gereken Dört Tip Ekonomik Sistem

Sizin de bildiğiniz üzere dünya üzerinde sayısız ekonomi mevcut. Hepsi kendi içerisinde benzersiz özelliklere sahip, fakat yine de bazı ortak özellikleri paylaşıyorlar. Bu sayede ekonomileri dört temel başlık altında toplayabiliyoruz; geleneksel ekonomiler, komuta ekonomileri, piyasa ekonomileri ve karma ekonomiler.

Ekonomik sistemlerim hepsi farklı beklentilere ve şartlara dayanıyor ve her birinin güçlü ve zayıf yanları mevcut. Bu yazımızda bu dört ekonomik sistemi inceleyeceğiz.

Geleneksel Ekonomik Sistem

Geleneksel ekonomik sistemlerde ekonomik faaliyetler tamamen geleneklerin ve göreneklerin öngördüğü mallara ve hizmetlere odaklıdır. Üretim yoğun şekilde bireylere dayalıdır ve uzmanlaşma ve iş bölümü pek sık görülmez. Diğer bir deyişle geleneksel ekonomik sistemler en temel ve ilkel ekonomik yapılanmalardır.

Dünya ekonomilerinin önemli bir kısmı hala geleneksel ekonomidir. Özellikle ikinci ve üçüncü dünya ülkelerinin kırsal kesimlerinde ekonomi hala yoğun şekilde tarıma ve diğer geleneksel ekonomik aktivitelere bağlıdır. Bu ekonomiler kaynak kıtlığından sıklıkla muzdariptirler. Bunun kıtlık, söz konusu kaynakların bölgede bulunmamasından, veya bölgede bulunan kaynakların çok daha güçlü başka bir ekonomi tarafından kısıtlanmasından dolayı olabilir.

Bu yüzden geleneksel ekonomiler diğer ekonomilerin ulaştığı üretim veya bolluk seviyesine genellikle ulaşamazlar. Fakat görece ilkel olan ekonomik faaliyetler daha sürdürülebilir olduğundan ve düşük üretim daha az atık ürettiğinden dolayı geleneksel ekonomik sistemler komuta, piyasa veya karma ekonomilerden daha az kirlilik üretirler.

Komuta Ekonomik Sistemi

Komuta ekonomik sistemlerinin en önemli karakteristik özelliği, ekonomik faaliyetlerin çoğunu tekelinde tutan tek bir güç bulunmasıdır (bu güç çoğunlukla devlettir). Bu ekonomi tipi daha çok komünist ülkelerde görülür. Tüm üretim kararları devlet tarafından planlandığı, ve serbest piyasa mekanizması bulunmadığı için bu ekonomilere planlı ekonomi de denmektedir.

Belirli değerli maddelerden bol miktarda bulunan ekonomilerin çoğu komuta ekonomisine dönüşmeye meyilli olmaktadır. Devlet, söz konusu kaynağı ve kaynakla ilgili tüm süreçleri düzenlemek için adımlar atar. Pratikte ise merkezileştirilmiş kontrol yalnızca ekonomi içerisindeki altın ve petrol gibi çok değerli doğal kaynakları kapsar. Tarım gibi diğer faaliyetler ise genel olarak halkın düzenlemesine bırakılmıştır.

Komuta sistemleri, devletin elindeki gücü halkın yararına kullanması şartıyla teoride çok iyi işleyebilecek ekonomilerdir. Fakat işin gerçeği ne yazık ki böyle değildir. Ayrıca komuta ekonomileri, merkezi yapılarından ötürü diğer ekonomik sistemlere nazaran daha katıdır, değişimlere geç cevap verirler.

Piyasa Ekonomik Sistemi

Piyasa ekonomileri serbest piyasa ilkesini benimsemiş ve devletin piyasaya müdahalesine hiçbir şekilde izin vermeyen ekonomik sistemlerdir. Bu sistemlerde devlet hiçbir kaynağı ve bu kaynakla alakalı ekonomik segmentleri kontrol etmez. Tüm düzenlemeler yalnız ve yalnız arz-talep dengesinin gücü ile olur.

Piyasa ekonomisi teorik bir konsepttir. Yani Dünya üzerinde piyasa ekonomisini tam anlamıyla uygulayan hiçbir ülke yoktur. Bunun nedeni bilinen tüm ekonomilerde öyle veya böyle devlet müdahalesinin bir şekilde olmasıdır. Örneğin birçok hükümet monopolileri düzenlemek veya adil ticareti sağlamak için yasalar çıkarır.

Piyasa ekonomileri kağıt üzerinde yüksek büyüme rakamları vaat eder. Söz konusu rakamlar tüm sistemler içerisinde en yüksek değere sahip rakamlardır. Ayrıca, piyasa ekonomilerinde ekonominin ve devletin ayrı yapılar olması gerektiğini savunulur. Fakat piyasa ekonomileri, belirli aktörlerin -özellikle de önemli kaynaklara sahip olanların çok güçlü olmasına sebebiyet verebilir. Bu yüzden gelir dağılımı ve diğer pozitif ekonomik çıktılar her zaman toplumun yararına olmayabilir.

Karma Ekonomik Sistemler

Türkiye’deki ekonomik sistem de olan karma ekonomik sistemler, piyasa ekonomilerinin ve komuta ekonomilerinin belirli ölçülerde karıştırıldıkları ekonomilerdir. Karma ekonomilere “ikili ekonomi” dendiği de olur. Karma ekonomik sistem dediğimiz kavramın tam bir tanımlaması olmamakla beraber en sık görülen karma ekonomiler serbest piyasaya sahip, fakat serbest piyasanın belirli alanlarının devlet kontrolünde olduğu (örn. kamu malları ve hizmetleri) ekonomilerdir.

Batı ülkelerinin çoğunda karma ekonomik sistem uygulanmaktadır. Endüstrilerin çoğu özel sermaye tarafından kontrol edilmekte, fakat birtakım kamu hizmetleri ve malları devlet tarafından işletilmektedir. Bu yüzden ne devlet, ne de özel sektör tek başına ekonomiyi ayakta tutamaz; ikisinin rolü de önemlidir.

Karma ekonomik sistemler bugün en ideal ekonomik sistem olarak kabul edilmektedir. Karma ekonomiler teoride komuta ekonomilerinin de, piyasa ekonomilerinin de avantajlarına sahiptir. Fakat bu, pratikte her zaman böyle olmamaktadır. Devletin piyasaya ne kadar müdahale ettiği ekonomiden ekonomiye değişmektedir ve bazı ekonomilerde devlet müdahalesi gereğinden fazladır.

Sözün Özü

Dünya ekonomileri geleneksel, komuta, piyasa, ve karma olarak dört ana başlıkta toplanabilir. Bu ekonomik sistemleri birkaç cümlede tekrar özetleyelim.

Geleneksel ekonomik sistemlerde ekonomik faaliyetler tamamen geleneklerin ve göreneklerin öngördüğü mallara ve hizmetlere odaklıdır. Komuta ekonomilerinin karakteristik özelliği baskın bir merkezi güce sahip olmalarıdır. Piyasa ekonomileri serbest piyasa ilkesini benimsemiş ve devletin piyasaya müdahalesine hiçbir şekilde izin vermeyen ekonomik sistemlerdir. Karma ekonomik sistemler, piyasa ekonomilerinin ve komuta ekonomilerinin belirli ölçülerde karıştırıldıkları ekonomilerdir.

Konupara Ekibi

Konupara Ekibi, okuyucu ihtiyaçlarını analiz ederek para yönetimi, birikim, krediler, kredi kartları, kredi notu, mevduat hesapları gibi bankacılık ürünleri ve yatırım konularında araştırmalar yapıp kapsamlı yazılar hazırlıyor.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir