Gölge Bankacılık Sistemi Nedir?
Gölge bankacılık (shadow banking), geleneksel bankacılık sistemi ile ilişkili olmasına karşın geleneksel bankacılık sisteminde olduğu gibi yasal açıdan denetlenmeyen veya kısmen daha az denetime tabi olan ve ticari bankalar gibi hizmet veren bankacılık sistemidir.
Gölge bankacılığı, bilinen geleneksel bankacılıkta olduğu gibi mevduat kabul etmez, tüketici kredisi, kredi kartı gibi bireysel bankacılık ürünlerini sunmaz. Gölge bankacılığının uğraş alanı hedge fonlar, türev araçlar, para piyasası fonları, repo piyasasıdır. Diğer yandan bu sistem çoğu ülkede bankacılık düzenlemelerine tabi değildir. Gölge bankacılığı sisteminde müşterilere; ipotekli veyahut varlığa dayalı ticari kağıtlar karşılığında benzer krediler verilmekte ve bunların karşılığında faiz farkıyla kâr elde edilmektedir.
Gölge Bankacılık Sistemi
Gölge bankacılık sistemi (Shadow banking system), geleneksel tabirle finans kuruluşu olmayan şirketlerin yasal bir şekilde ve bankacılık düzenlemelerine tabi olmadan doğrudan bankacılık faaliyetlerinin tümünü yürütmesi anlamına gelmektedir.
Gölge bankacılık sisteminde geleneksel bankalardan farklı olarak mevduat toplanamadığı için diğer yollarla toplanan kaynaklar, tıpkı geleneksel bankacılık sisteminde olduğu gibi faiz karşılığında veriliyor. Bu sistemde müşterilere; ipotekli kredi, varlığa dayalı ticari kağıtlar karşılığında kredi ya da para piyasası fonları verilip, bunun karşılığında elde edilen faiz farkıyla kâr sağlanıyor.
Gölge bankacılığı 1960’lı yılların sonu ve 1970’li yılların başında ortaya çıksa da 2008 ekonomik krizi sonrasında daha da ivme kazanmış ve faaliyetleri günümüzde yaklaşık 80 trilyon dolara kadar ulaşmıştır. 2000’li yıllarda adı çok daha sık duyulan gölge bankacılık terimi, literatürde ilk kez ekonomist Paul Allen McCulley tarafından 2007 yılında kullanılmıştır.
Gölge bankacılığından geleneksel bankalara nazaran daha düşük faiz oranlarıyla ve hatta teminatsız bir şekilde kredi alınabiliyor olması bu sisteme olan talebi artırıyor. Ekonomide ihtiyaç duyulan kredi talebinin yalnızca geleneksel bankalar tarafından karşılanmasının mümkün olmaması da gölge bankacılığına olan talebi artıran diğer bir faktör.
Yaklaşık 14.4 trilyon dolarlık varlık ile gölge bankacılığı pazarının en büyük oyuncusu ABD, ABD’yi yaklaşık 4.7 trilyon dolarla İngiltere takip ediyor. 2013 yılı sonu itibariyle ABD, İngiltere ve Avro Bölgesi’nin gölge bankacılığı pazarındaki payının ise yüzde 80 olduğu biliniyor. Diğer yandan 2.7 trilyon dolarla Çin, gölge bankacılığı sektörünün en hızlı büyüdüğü pazar konumundadır.
