Adam Smith’in Görünmez El’i neyi ifade eder?
Bilimsel ekonominin kurucusu kabul edilen Adam Smith, bugünkü şöhretini muhtemelen adını duyuran Milletlerin Zenginliğinin Doğası ve Nedenleri Üzerine Bir İnceleme adlı kitabına borçlu.
Kitabı yazdığı dönemde büyük üne kavuşan İskoç iktisatçı Smith’in fikirleri iktisadın dev isimlerini etkilemekle kalmadı, ilk küreselleşme adımlarının da önünü açtı.
Smith’in kitaplarında sıklıkla değil, en fazla birkaç kez bahsettiği bir şey var: görünmez el (İngilizcesi: Invisible hand). Onun bahsettiği görünmez el tabirinin çok basit bir açıklaması var.
Adam Smith’in “görünmez el” dediği şey nedir
Görünmez el, Adam Smith’in 1759 senesinde yazdığı, insanların kendi çıkarlarının peşinden sürüklendiği doğasını, etkileşimlerini ve ahlaki dürüstlüğünü incelediği Ahlaki Duygular Kuramı kitabında ilk kez kullandığı, kısaca arz-talep kanunu ifade eden bir tabirdir.
Smith, 1776’da yayınlanan meşhur eseri Ulusların Zenginliği adlı kitabında “görünmez el” tabirini ilginç ama sadece üç defa kullanmıştır.
Kısaca arz-talep kanunu ifade eden görünmez el tabiri, arz-talebin bir toplumun tamamına nasıl fayda sağladığını açıklıyor. Görünmez el prensibine göre, serbest bir piyasada bireylerin kendi çıkarlarıyla hareket etmesi yanlış olmadığı gibi bu durum hem toplumun tamamına fayda sağlıyor hem de herkesi zenginleştiriyor.
İyi bir örnek için Martin Cooper ve insanlık için en faydalı buluş olarak nitelendirilen cep telefonunu ele alalım
Günümüzde bugünkü haliyle iletişim sağlayan cep telefonları, 1973 yılında Martin Cooper tarafından ortaya çıkarıldı. 1977 yılında sınırlı olarak üretilen cihazlar bugün çağımızın en önemli teknolojik cihazları arasında yer almayı başardı.
Martin Cooper, bu cihazları para kazanmak, çok zengin olmak ya da ünlü olup şu anda olduğu gibi adını tarihe kazımak için ortaya çıkardı. Büyük ihtimalle gerekçeleri bunlar, en azından biz böyle varsayalım.
Görünmez el prensibine göre, Martin Cooper kendi çıkarlarıyla hareket etti ve kendi çıkarıyla hareket etmesi bir sorun teşkil etmiyor. Sonrasında Cooper başta olmak üzere icat sonrasında cep telefonu üreticileri de kazanmaya başladı. Üreticiler de istihdam sağladılar ve dahası toplum artık daha kolay iletişime geçme imkanına sahip oldu.
Daha bitmedi. Cooper’ın kazanç sağladığını gören diğerleri de daha iyi cep telefonları yapmak için kolları sıvadılar ve onlar da kazanç sağlamaya başladılar. Burada istihdam yine arttı. Fakat görünmez el hala duruyor, bu sefer Cooper, rakiplerinden daha fazla cihaz satmak için fiyatları düşürdü. Bu süreç böyle devam ederken, tüketiciler bugün çok ucuza onlarca farklı özellikteki cep telefonunu satın alabildi.
Görünmez el, Cooper’ı ödüllendirdi; oysa her zaman çok da cömert değildir
Cooper örneğinde görünmez el, hem icatçıyı hem diğer üreticileri hem de toplumu bir şekilde ödüllendirdi.
Oysaki görünmez el her zaman bu kadar cömert değildir ve her zaman ödüllendirmez. İlk kez 1977 yılında 2000 adetle piyasaya sürülen cep telefonlarına hiçbir şekilde talep olmasaydı görünmez el düştüğü bu hata için Cooper’ı cezalandırabilirdi.
Söz gelimi, görünmez el mekanizmasına göre insanlar kendi çıkarlarıyla toplumu düşünmeden hareket ederler ve elde etmeyi düşündükleri çıkarları fayda sağlama niyetiyle olmasa bile ister istemez tüm topluma fayda sağlarlar.
