İşsizlik Türleri Nelerdir? Ekonomideki 6 İşsizlik Türü

Ekonomide istemli işsizlik türü dışında; geçici, mevsime bağlı, dönemsel, yapısal, teknolojik ve gizli işsizlik çeşitleri bulunur. Bu yazıda ekonomideki işsiz türleri nelerdir inceleyeceğiz.

Genel anlamda baktığımızda klasik ekonomistler, ekonominin süreklilik halinde tam istihdam dengesinde bulunduğunu ileri sürmüşler ve işsizlik üzerinde fazla durmamışlardır. Yine klasik ekonomistler, ekonomide sadece istemli ve geçici işsizliğin aranabileceğini kabul ederek bu işsizlik türleri üzerinde durmuşlardır.

Temelde işsizlik; İstemli (İradi) işsizlik ve İrade dışı diğer tabirleriyle friksiyonel, arızi ve gayri iradi işsizlik olarak iki türe ayrılıyor.

İstemli (İradi) İşsizlik

İstemli işsizliğinin üzerinde kısa duracağım. Zaten adından da anlayabileceğiniz üzere istemli işsizlik, kişi özgürlüğü ve çalışma özgürlüğü bulunan toplumlarda çalışma gücüne sahip olup da ücret koşulları veya çalışabilme olanağı olduğu halde çalışmayan, çalışmak istemeyen kişilerin oluşturduğu işsizliktir.

İstem Dışı (Gayri İradi) İşsizlik

Bilinmesi gereken ve çoğu zaman sınavlarda da türleri sıkça sorulan işsizlik türü istem dışı işsizliktir. İstem dışı işsizlik türü, iş bölümü ve uzmanlaşmanın ileri seviyelerde olduğu ülkelerde sık sık ortaya çıkan ve ekonomik açıdan gerçek bir işsizlik türüdür.

Bu istem dışı işsizlik türünde sınıflandırılacak kişiler, istemli işsizlikte olduğu gibi kendi karar ve tercihleriyle işsiz kalmamışlardır. İşsizlikten kurtulmaları da yine kendi çabalarına bağlı değildir. Bu işsizlik ülke ekonomisindeki koşullara bağlıdır.

Kısaca özetleyecek olursam; istem dışı işsizlik, çalışabilir iş gücünün geçerli ücret ve çalışma koşulları altında çalışmak istediği halde geçici ya da sürekli olarak çalışabilecekleri iş yeri bulamama durumudur.

İstem dışı işsizlik 6 tür altında incelenebilir. Tek tek kısaca açıklayalım:

1. Geçici (Friksiyonel) İşsizlik

Adından da anlayabileceğimiz üzere geçici işsizlik, geçici bir zaman dilimi içinde işsiz kalma durumudur. Bu işsizlik, çoğu zaman yer veya iş değiştirme gibi durumlarda oluşur. Arızi, geçici ya da friksiyonel işsizlik olarak da bilinir.

2. Dönemsel (Konjonktürel) İşsizlik

Üretim ve tüketim etkilerinin yüz binlerce üretici ve tüketici kararlarına göre yönlendiği piyasa ekonomilerinde yani kapitalist sistemde ekonomik etkinliklerde zaman içerisinde dalgalanmalar yaşanabilir. Bu dalgalanmaların sonucuyla bunalım ve duraklama dönemlerinde ortaya çıkan işsizlik dönemsel ya da konjonktürel işsizlik olarak adlandırılır.

3. Yapısal (Strüktürel) İşsizlik

Ekonominin yapısal özelliklerinden ve talep yapısındaki değişmeler sebebiyle ortaya çıkan türe, yapısal veya strüktürel işsizlik adı verilir. Bu işsizlik ekonomi içi veya ekonomi dışı nedenlerden dolayı ortaya çıkabilir. Az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde yapısal işsizlik türüne genellikle rastlanır.

4. Teknolojik İşsizlik

Bu işsizlik türü ülkelerdeki teknolojik ilerleme veya işletmelerdeki yenilik ve üretimdeki teknolojik değişikliklerle ortaya çıkar. Örnekle daha anlaşılabilir hale getirelim, mesela bir fabrikada çalışan işçilerin yaptığı işi, işletmenin yeni aldığı teknolojik bir makine yapabiliyorsa bu işçilere gerek kalmayacağından teknolojik işsizlik meydana gelecektir. Farklı bir değişle, yeni teknolojilerin insan gücü yerine kullanılması bu işsizlik türünün sebebidir.

5. Mevsimsel İşsizlik

Ülke ekonomilerinin bir çok kesimlerinde sosyal veyahut doğal etmenlerin etkisiyle ekonomik etkinlikler mevsimlik dalgalanmalar gösterebilir. Mevsimsel olarak çalışma imkanları artar veya azalabilir. Örneğin, yaz aylarında Bodrum (Muğla) gibi tatil beldelerinde iş olanakları artarken, kış aylarında bu olanaklar azalır. Aynı şekilde Karadeniz’de çay veya fındık toplama dönemlerinin bitimini de mevsimsel işsizliğe örnek olarak gösterebiliriz.

6. Gizli İşsizlik

İşsizlik türleri arasında en çok karıştırılan da gizli işsizliktir. Bunun nedeni muhtemelen ekonomi yazınında gizli işsizliğin tanımının tam olarak yapılmayışıdır. Fakat dolandırmadan basit bir cümleyle gizli işsizliği anlatmaya çalışacağım: Mevcutta bulunan emek ögesi, çalışır göründüğü halde gerçekte elde edebileceği verimliliğin altında çalışıyorsa gizli işsizliği meydana getiriyor demektir. Bu işsizlik türü genellikle az gelişmiş ülkelerde, tarım veya kapalı aile işletmelerinde görülmektedir.