Kişisel FinansYatırım

Yatırımlarınızı Felakete Sürükleyebilecek Bir Sendrom: Dunning-Kruger Etkisi

1995 yılında McArthur Wheeler adındaki bir adam, birkaç gün boyunca ABD’nin Pittsburgh şehrindeki iki bankayı soydu.

Adam saatler sonra yakayı ele everdi. Onun yüzünde soyguncuların sıklıkla kullandığı bir kar maskesi veya yüzünü kapatmak için kullanabileceği başka herhangi bir şey yoktu. McArthur Wheeler’ın kendisini gizlemek için kullandığı tek şey limon suyuydu.

Yanlış okumuyorsunuz: Adam kendisini gizlemek için yüzüne sadece limon suyu sürmüştü!

Wheeler tutuklandı ve sorguya çekildi. Başta yöneltilen tüm suçlamaları reddetti. Polislerin bankaların güvenlik kamera kayıtlarını izletmesi üzerine, Wheeler şaşkınlığa uğradı. Zira izlediği kamera kayıtlarına göre bankaları soyduğu görünüyordu.

1995’te bir bankayı soyan McArthur Wheeler güvenlik kamerası tarafından bu şekilde görüntüleniyor.

Wheeler planının neden işe yaramadığı konusunda bir hayli şaşırdı. Polislere, limon suyunun yüzünü güvenlik kameralarında görünmez hale getirmiş olması gerektiğini söyledi.

İlk başta, polisler şaşırdı ve Wheeler’ın hayal gördüğünü ya da uyuşturucu madde etkisi altında olduğunu düşündü. Ama durum böyle değildi. Wheeler gayet iyi bildiğini düşündüğü bazı konularda yanılıyordu.

Çocukluk yaşlarında deriye limon suyu sürüp ısıtınca görünür duruma gelmesi oyunundan aklında kalan bilgiyle mantık yürüten Wheeler, “yüzüne soğuk limon suyu sürerse güvenlik kameralarında yüzünün görünmez olacağı’’ sonucuna ulaşmıştı.

Wheeler’ın denemeler yaptığı da ortaya çıktı. Yüzüne limon suyu sürümüş ve Polaroid kamera kullanarak bir fotoğrafını çekmişti. Çektiği bu fotoğrafta yüzü görünmüyordu. Polisler kameranın veya filmin bozuk olduğu ya da objektifin yönünün doğru ayarlanmadığı ihtimali üzerinde durdu.

Bu işin sonunda Wheeler hapse girdi. Kısa bir süre sonra hikayesi dünya çapına yayıldı.

Bugün böyle bir olay Facebook’ta alay konusu olabilir ve Twitter’da trend başlıklar arasına girebilir. Lakin 1990’ların ortasında sosyal medya henüz yeni hayatımıza giriyordu. Haliyle bu hikaye, dünyanın en salak suçlularını barındıran televizyon programlarına konu oldu ve 1996 Dünya Almanağına girdi.

Wheeler’ın hikayesi Cornell psikoloji profesörü David Dunning’in dikkatini çekti.

Dunning, Wheeler’da tüm insanlar arasında yaygın olan bir şey gördü: Belirli bir konu hakkında en az bilgi ve beceriye sahip olanlar insanlar, o konu hakkında her şeyi biliyormuşçasına yüksek özgüven gösterme eğiliminde olurlar ve sahip oldukları bu az bilgi de ne kadar az bilgiye sahip olduklarını anlamalarını engeller.

Bu Dunning-Kruger etkisi ya da Dunning-Kruger sendromu olarak biliniyor.

Kısacası, Dunning-Kruger etkisi, insanların sıklıkla bilgi ve yeteneklerini abartmasına neden olan bilişsel bir yanlılıktır. Başka bir deyişle, insanların bir şeyde olduklarından daha iyi olduklarını düşünmeleridir.

Elbette ki, bu tamamen orijinal bir fikir değildi. Çoğu insan bu eğilimi kibir, ahlaksızlık ya da bencillik olarak adlandırır. Bunlar tarih boyunca tümüyle hem gerçek hem de mitsel hesaplarda bulunan Napolyon’dan Narkissos’a kadar uzanabilir.

Örneğin, İngiliz biyolog ve doğa tarihçisi Charles Darwin bir asırdan fazla bir zaman önce “cehaletin genellikle bilgi sahibi olmaktan daha çok özgüvene sebep olduğunu” söylemişti.

Söz gelimi, bilgi ve yeteneklerimizi abartma konusundaki “cahil cesareti” durumu her yerde bulunabilir.

Dunning-Kruger etkisini finans alanında da net olarak gözlemlemek mümkün. 2006 yılında araştırmacı James Montier, görüştüğü 300 profesyonel fon yöneticisinin %74’ünün iş performanslarını “ortalamanın üzerinde” olarak derecelendirdiği sonucuna ulaştı.

Montier’ın araştırmasına konu olan profesyonel fon yöneticilerinin geri kalan %26’sı, iş performanslarını “ortalama” olarak; %0’ı, iş performanslarını “ortalamanın altında” olarak derecelendirdi.

Tabii ki, bu durum böyle olamaz. Bu oldukça imkansız.

İster ne yaptığından son derece emin olan banka soyguncuları ister profesyonel fon yöneticileri olsun, Dunning-Kruger etkisi herkese ulaşabilir.

Neyse ki Dunning-Kruger etkisine karşı kullanmanın mümkün olduğu bir savunma silahı var: farkındalık.

Dunning-Kruger etkisi, yatırımlarınızı mahvedebilir. Kontrolsüz bırakılırsa, bu etki portföyünüz için felaketle sonuçlanabilir.

Bu nedenle farkında olun ve her zaman kendi yatırım fikirlerinizi sorgulayın. Bu etki, aptal olduğunuzu veya her zaman kötü yatırım kararları alacağınızı varsaymaz. Bunun yerine, her şeyi bilmediğinizi varsayar. Kabul etmeliyiz ki bu da oldukça adil.

Kibirleri, önyargıları ve kişisel şüpheciliği her zaman özverili çalışmalarınızın bir parçası olarak görebilirsiniz. Kendi bilgi eksikliğinizin farkına varmanız, uzun vadede iyi sonuçlar almanıza yardımcı olabilir.

Yağız Okan

Kişisel finans alanında uzmanlaşmış ve Sertifikalı bir serbest yazar olan Yağız Okan, 2014 yılında Konupara’ya katıldı. Anadolu Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık, ek olarak İktisat bölümlerinden mezunu olmasının yanı sıra, Finansal Okuryazarlık Sertifikası ve MEB Genel Muhasebe Sertifikasına sahip. Krediler, kredi kartları ve mevduatlar gibi bankacılık ürünleri ve kişisel finans konusunda uzman. E-posta: yagizokan@konupara.com

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir