Isaac Newton dahiydi, ama Güney Denizi Balonu sırasında o da borsada kaybetti

Isaac Newton şimdiye kadar dünya üzerinde yaşamış en akıllı insanlardan biriydi, ancak akıllı bir fizikçi ve zeki bir yatırımcı olmak arasında büyük bir fark vardır. Ne yazık ki Newton da bunu zor yoldan tecrübe ederek öğrendi.

Benjamin Graham’ın klasikleşen eseri Akıllı Yatırımcı’nın (The Intelligent Investor) güncellenen son halinde Newton’ın 1972 senesinde Güney Denizi Balonu (The South Sea Bubble) olup patlayan Güney Denizi Şirketi (The South Sea Company) yatırımıyla ilgili küçük bir not yer alıyor. Notta, Newton’ın söylediği rivayet edilen şu sözlere yer veriliyor: Gök cisimlerinin hareketlerini hesaplayabiliyorum, halkın deliliğini değil.

Aslında Isaac, yaptığı hatayı söylediği rivayet edilen sözünde açıkça dile getiriyor, ancak biz yaklaşık 300 yıl geriye gidip ne olup bittiğine tekrar bakalım.

Güney Denizi Balonu’ndan önce İngiltere’nin durumu

Güney Denizi Balonu’na kadar geçen yıllarda İngiltere için ekonomik anlamda bir heyecan yaşanıyordu. İspanya Veraset Savaşı‘ndan (1701-1714) sonra, İngiltere’de her anlamda artan bir potansiyel vardı ve ülke kısa bir sürede global bir pazar haline dönüşmüştü.

Servet ve lüks artık yalnızca aristokrasiye ait değildi. Tüketim artmış ve borsaya yatırım yapmaya gelindiğinde sınıf ve cinsiyet sınırları giderek ortadan kalkmaya başlamıştı.

İşte tam da İngiltere’deki bu olumlu hava Güney Denizi Balonu’nun temelini oluşturmuştu.

Güney Denizi Şirketi, 297 sene önce İngiliz devletinin yardımlarıyla kuruldu

Güney Denizi’nde, devlet eliyle bir tekel yaratma niyetiyle Güney Denizi Şirketi 1711 senesinde İngiliz devletinin de yardımıyla İngiltere’de kuruldu. Böylece Güney Denizi’nde Güney Amerika kolonileri arasında yapılacak ticaret tekelde tutulmuş olacaktı ve oldu da.

Güney Amerika’da olduğu varsayılan yüksek miktardaki altın gibi değerli madenler, halk arasında konuşuldukça pek çok insanın da şirket hisselerine olan ilgisi artıyordu. Üstelik bunun yanı sıra dönemin İngiliz hükümeti de halkı Güney Denizi Şirketi’nin hisselerini almaya teşvik ediyordu.

Tüm bu gelişmelerin ardından Güney Denizi Şirketi’nin hisse fiyatı 1720 senesinin Ocak ayında 128 pound’dan, aynı senenin Ağustos ayına kadar katlanarak 1000 pound’a kadar yükselmişti.

Spekülatif bu yükseliş; İngiltere devleti, spekülatörler ve Güney Denizi Şirketi’nin manipülatif oyunları üçgeninde ortaya çıkmıştı. Hükümet, insanları şirketin hisselerini almaya teşvik ederken, şirket de kendi hisselerini alıp satmak gibi bir dizi karanlık oyun çeviriyordu.

Nihayet insanlar uyandılar ve hem Güney Denizi Şirketi hem de İngiliz ekonomisi çöküşe geçti

Güney Denizi Şirketi’nin gerçekte hisse fiyatlarını çılgınca artırabilecek bir kârlılığı yoktu. Şirket hisselerinin yükselmesini sağlayan şey, halkın gözünün önünde apaçık dönen oyunlardı. Şirket hisselerinin 1000 pound’a çıktığı Ağustos ayının ilk günlerine kıyasla, Ağustos’un son gününde şirket hisseleri hızla inişe geçmeye başladı ve iyice şişen balon 1720’de patladı.

Güney Denizi Şirketi’nin hisseleri 31 Ağustos 1720’de 775 pound, Ekim’de 290 pound, Kasım ayında ise 150 pound’a kadar geriledi.

Güney Denizi Balonu, ilk hisse senedi balonu olarak tarihe geçti. Yaşanan spekülasyon çılgınlığı sadece Güney Denizi Şirketi’ni değil, tahmin edebileceğiniz gibi şirketin yatırımcılarını da önemli ölçüde zarara uğrattı. Çok para kazanmak umuduyla borçlanarak hisse alan pek çok kişi tabiri caizse mahvoldu. Aynı zamanda İngiliz ekonomisi de yara aldı.

İşin biraz ilginç bir boyutu da var. Güney Denizi Şirketi bu krizden sağ çıkmayı başardı ve 1850 yılına kadar varlığını sürdürmeye devam etti.

“Gök cisimlerinin hareketlerini hesaplayabiliyorum, halkın deliliğini değil”

Dünyanın gelmiş geçmiş en zeki insanları arasında yer alan ünlü fizik bilimci Isaac Newton da Güney Denizi Şirketi’nin yatırımcıları arasındaydı.

Kaynaklara göre, balonun şişmeye başlamasından bir süre önce şirkete ilk yatırımını yapan Newton, ilk yatırımından kâr elde edince daha yüksek miktarlarda hisse almaya devam etti. Balon patlayınca da o zamanın değeriyle 20 bin pound, yani yaklaşık olarak yatırımının neredeyse tamamını kaybetti. Newton’ın kaybının bu denli büyük olmasının sebebi de balonun patlama seviyesine yaklaştığı noktalarda alımlarını artırmasıyla vuku buldu.

Newton hafife alınacak bir insan değildi. O, Kalkülüs‘ü icat etti ve hareket yasalarını kavramlaştırdı. Ancak bu küçük hikaye, Newton’ın zeki olmasına rağmen mantıksız hareket eden kalabalığın ardından giderek, sürü psikolojisinin etkisinde kaldığını gösteriyor. Söylediği rivayet edilen o meşhur söz de yaklaşık 300 yıl geçmesine rağmen akıllardan çıkmıyor.

Benjamin Graham’ın söylediği gibi belki de gerçekten: Yatırımcının en büyük sorunu hatta en kötü düşmanı kendisidir.