Manipülasyon Nedir? 7 Maddede Manipülasyonu Öğrenin
Kayıplar yaşayan yatırımcılar, çoğu zaman başarısızlıklarının temel sebebi olarak piyasalarda gerçekleşen manipülasyon eylemlerini suçlar. Kazanan yatırımcılar ise başarılarının ya da başarısızlıklarının tamamen piyasa bilgilerine ve deneyimi uygulama becerilerine bağlı olduğunu savunurlar.
Kaybeden yatırımcılara nazaran kazanan yatırımcılar, sadece şikayet etmek yerine piyasanın nasıl çalıştığını daha iyi anlamak için her daim temelleri öğrenmeyi sürdürerek sahip oldukları becerilerini geliştirmeye çalışırlar.
Çoğu zaman ortaya çıkan, ancak yasadışı olan finansal piyasa manipülasyonu günümüz borsalarında çok yaygın. Bu çerçevede, kazanan yatırımcılar arasında yer almak istiyorsanız, piyasa manipülasyonunu anlamak ve buna yönelik önlemler almak, onu yalnızca görmezden gelen veya reddedenler karşısında size bir avantaj sağlar.
İçindekiler
1. Manipülasyon Nedir?
Manipülasyon, bir menkul kıymetin fiyatının yapay yükseliş veya düşüşünü ifade eder. Borsa manipülasyonu, fiyat manipülasyonu ya da hisse senedi manipülasyonu olarak da adlandırılabilir. En basit tanımı ile manipülasyon, bir menkul kıymetin arz ve talebini etkilemek başta olmak üzere yapay fiyat hareketleri yaratmak anlamına gelir.
Manipülatörler tarafından gerçekleştirilen manipülasyon, herhangi bir menkul kıymet arzını ya da talebini yapay olarak etkilediği zamandır. Gerçekleştirilen manipülatif bu hareket, örneğin, eyleme konu bir hisse senedi fiyatlarının önemli ölçüde yükselmesine veya düşmesine neden olur. Manipülatörler de legal olmayan bu yoldan yararlanarak kazanç sağlamaya çalışır.
Menkul kıymetlere ilişkin fiyat hareketlenmeleri oldukça farklı değişkenler ışığında gerçekleşir. Bu durum göz önüne alındığında, finansal piyasalarda gerçekleştirilen manipülasyonların tespit edilmesinin piyasa düzenleyicileri ve yetkilileri için her zaman çok da kolay bir iş olmadığı söylenebilir. Ancak tabii, tespit edilmesi halinde bir manipülasyon, önemli hukuki yaptırımları da beraberinde getirir.
Ülkemizde finansal piyasaları düzenleme ve denetimle yetkisine sahip olan Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), manipülasyon eylemlerini piyasa dolandırıcılığı olarak nitelendirir. Sermaye piyasalarını düzenleme ve denetleme yetkisine sahip olan SPK, piyasa dolandırıcılığı olarak nitelendirdiği manipülasyon eylemlerinin tespiti halinde, kişilere 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası verileceği hükümlerini açıkça belirtir.
2. Manipülasyon Nasıl Gerçekleştirilir?
Piyasalarda manipülasyonun nasıl gerçekleştiğini ve işleyiş şeklini anlamanız, karşı karşıya kalmanızın muhtemel olduğu bu yasadışı suça ilişkin daha dikkatli olmanıza yardımcı olabilir. Manipülasyon çoğu zaman birbirine benzer şekillerde gerçekleştirilir.
Bu kapsamda piyasalarda manipülasyon genellikle şu şekillerde ortaya çıkabilir:
- Bir şirket hakkında yanlış veya yanıltıcı bilgi yaymak;
- Bir menkul kıymetin daha aktif bir şekilde alınıp satıldığını göstermek için bir dizi işlemde bulunmak; ve
- Bir menkul kıymet için durumdan daha fazla veya daha az talep varmış gibi görünmesi için fiyatları veya alım satımları karıştırmak.
Peki, bütün bunlar tam olarak ne anlama geliyor ve gerçekleştirilen bu eylemlerden menkul kıymetler nasıl etkileniyor? Öyleyse manipülasyon yöntemlerinin daha iyi anlaşılabilmesi için çeşitli örnekler vererek her birini daha detaylı olacak şekilde açıklayalım.
Üzerinde bir manipülasyon gerçekleştirilen herhangi bir menkul kıymetin fiyatının düşürülmesi, o menkul kıymetin cari piyasa fiyatından daha düşük bir fiyata önemli ölçüde büyük miktarda küçük emirler verilmesi ile gerçekleştirilebilir.
Bu tür bir senaryoda, yatırımcılar ilgili menkul kıymete ilişkin önemli bir sorun olduğu kanısına varır. Ortaya çıkan bu olumsuz algı, yatırımcıları ellerinde bulundurdukları ilgili menkul kıymetleri satmaya yönlendirir ve böylece menkul kıymet fiyatının daha da düşmesine sebep olur.
Farklı bir senaryoda ise büyük hacimli emirler verilebilir. Büyük hacimli emirler, yatırımcıya ilgili menkul kıymete yönelik talebin arttığı izlenimini verir. Bu da yatırımcıları gelecekteki fiyat değerlenmesi ihtimali için ikna eder, ardından birçok yatırımcı o menkul kıymeti satın alır ve bu da menkul kıymet fiyatını yükseltir.
3. Sıklıkla Kullanılan Manipülasyon Yöntemleri
Manipülatörler tarafından çoğu zaman sıklıkla kullanılan belli başlı manipülasyon yöntemleri vardır. Günümüzde bu yöntemlerin birçoğu, yatırımcılar tarafından çokça ziyaret edilen sosyal medya ya da forumlar gibi çevrimiçi kanallar aracılığıyla uygulanır.
Sosyal medya ya da forumlardaki yanıltıcı bilgiler, yüzeyde meşru görünen piyasa sinyalleri ile birleştiğinde, yatırımcıları belirli bir alış veya satış işlemini gerçekleştirmeye teşvik edebilir. Örneğin, birçok yatırımcı gibi muhtemelen sizin de takibe aldığınız Twitter borsa fenomenleri her zaman çok da dürüst olmayabilir veya onlar da yanıltıcı bilgilerin kurbanı olarak istemeden yayılım sağlayabilir.
Manipülasyonunun iki ana yöntemi bulunur. Bunlardan biri Poop and Scoop ve bir diğeri de Pump and Dump yöntemidir. Daha öncesinde bunları hiç duymadıysanız küçük bir parantez açarak her iki yöntemin de nasıl gerçekleştiğini kısaca anlatalım.
Poop and Scoop
Pump and Dump kadar yaygın olarak kullanılmasa da Poop and Scoop bilinmesi ve göz ardı edilmemesi gereken bir manipülasyon yöntemidir. Bu yöntemde ilgili menkul kıymetin fiyatı yapay olarak düşürülür. Bir kez gerçekleştiğinde, manipülatörler değeri düşen menkul kıymetleri satın alır ve bu yolla kâr ederler.
Pump and Dump
Pump and Dump, düşük fiyata satın alınan bir menkul kıymeti daha yüksek bir fiyata satmak adına ilgili menkul kıymet fiyatını yanlış ve yanıltıcı bilgiler kapsamında olumlu ifadelerle yapay olarak şişirmeyi içeren bir yöntemdir. Pump and Dump manipülatörler tarafından çoğu zaman sıklıkla kullanılan bir manipülasyon yöntemidir.
4. Manipülasyon Yapmak Kolay mıdır?
Sermaye piyasalarında manipülasyon yapmak çok kolay değil, hatta bir bakıma oldukça zordur. Söz gelimi, gerçekleştirilen manipülasyonların tespiti hususunda harekete geçen sadece yetkililer ve düzenleyici kuruluşlar için değil, manipülatörler için de zor olabilmektedir. Üstelik bu zorluklar, piyasa büyüklüğünün ve piyasadaki katılımcı sayısının artmasıyla daha da artış göstermektedir.
Genel olarak, örneğin küçük bir şirketin hisse senedi fiyatlarını bir kuruşluk hisse senedi gibi manipüle etmek daha kolaydır. Ancak tabii, diğer piyasa katılımcılarının ve düzenleyicilerin orta veya büyük piyasa kapitalizasyonuna sahip şirketlere daha yakın ilgi gösterme eğiliminde olması da manipülasyon yapmayı zorlaştırmaktadır.
5. Borsada Manipülasyon ve Hisse Senedi Manipülasyonu
Borsada manipülasyon, yukarıda bahsettiğimiz durumlara benzer olarak hisse senetleri üzerinden gerçekleştirilir. Örneğin, ucuza toplanan hisse senetlerinin fiyatı Pump and Dump yöntemi kullanılarak yükseltilebilir ve fiyatın yükselmesinin ardından manipülatörler tuttukları hisseleri elden çıkararak bundan kazanç sağlayabilir.
Diğer yandan Poop and Scoop yöntemi de borsada manipülasyon için tercih edilebilir. Mesela, orta veya büyük ölçekli bir şirketin hisse senedi fiyatı suni olarak düşürülür. Bu yapıldığında, manipülatörler düşük değerli hisseleri satın alır ve böylece kâr yapmış olur. Ancak tabii, borsa için bu yöntem genellikle kullanılmaz ve işe yaramaz. Çünkü iyi bir şirkete ait hisse senedi fiyatlarını suni olarak etkilemek her zaman çok da kolay değildir.
6. Para Birimi, Döviz ve Kur Manipülasyonu
Her ne kadar para birimi, döviz veya kur manipülasyonu olarak isimlendiriliyor olsa da bu da bir tür piyasa manipülasyonudur. Diğer yandan, merkez bankaları ve hükümetler gibi bazı yasal otoriteler tarafından uygulandığı düşünüldüğünde farklı bir şekilde ele alınması gerekir.
Döviz manipülasyonu çoğu ülkede etkin bir şekilde yasadışı olmasa da genellikle uygulanması hoş görülmez. Mesela devletlerin düzenlemelerini ve iç ticaret yasalarını nasıl yapmaları gerektiği konusunda yasal bir çerçeve ortaya koyan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), döviz manipülasyonunu yanlış uygulama olarak kabul eder.
Öte taraftan bu kapsamda, ticaret ortakları ayrıca döviz manipülatörlerine karşı yaptırımlar uygulamayı tercih edebilirler. Örneğin, ülkemizde döviz manipülasyonu yaptığı tespit edilen üç bankaya bir süre önce işlem yasağı getirilmişti.
Diğer yandan, dalgalı döviz kuru sistemi altında ülkeler, diğer ülkelerin aksine kendi para birimlerinin değerini düşürebilir veya yükseltebilirler. Bunu yapmayı tercih eden ülkeler, ihracatı daha ucuz hale getirmek için para basarak devalüasyon yaratabilir ve ithalatı daha pahalı hale getirebilir, bu yolu kullanarak ticaret dengesizliklerini de giderebilirler.
7. Manipülasyon Spekülasyon Farkı Nedir?
Manipülasyon, piyasada yanıltıcı izlenimler yaratarak yasal olmayan bir şekilde işlemler gerçekleştirme çabasıdır. Spekülasyon ise fiyat dalgalanmalarından yararlanarak kazanç sağlamak adına yapılan işlemlerdir.
Manipülasyon ve spekülasyon kavramları her ne kadar karıştırılıyor olsa da her iki kavram arasında dağlar kadar bir fark bulunduğunu belirtmek gerekir. Zira spekülasyon yasal iken manipülasyon piyasa bozucu bir eylem olarak görülür ve cezai yaptırımları beraberinde getirir. Bu nedenle tekrar altını çizmek gerekirse, manipülasyonu spekülasyon kavramı ile karıştırmamak son derece önemlidir.