Spekülasyon Nedir? Spekülasyonu 10 Maddede Öğrenin

Spekülasyon, yatırımlar göz önüne alındığında, genellikle eleştirilen bir yaklaşımdır. Finans uzmanlarının bir kısmı spekülasyon yaklaşımını doğru bulmayıp alaya alsa da büyük bir kısmı ise bunun tam aksini düşünür.

Aslına bakarsanız, spekülasyon yalnızca az sayıdaki bir grup finans uzmanının düşündüğü gibi yanlış ve kötü bir şey değildir. Çünkü finans piyasalarında işlemlerin büyük çoğunluğu genellikle spekülasyon içerir ve spekülatörler tarafından gerçekleştirilir.

Küçük bir örnek vermek gerekirse, FX piyasası, günlük 6,6 trilyon dolarlık işlem hacmi ile dünyanın en likit döviz piyasasıdır ve burada gerçekleşen hareketlerin yüzde 80’inden fazlası spekülatif işlemlerden oluşur. Spekülatörler olmasaydı, muhtemelen bu piyasasının likiditesi büyük oranda düşer ve piyasa daha kötü işliyor olurdu.

1. Spekülasyon Nedir?

Spekülasyon, hızlı kâr elde etmek amacıyla bir varlığı almak veya satmak anlamına gelir. Başka bir deyişle, spekülasyon kavramı, gelecekte bir varlığın fiyatının artacağı beklentisi ile o varlığın satın alınmasını ifade eder.

Spekülasyon, en basit haliyle fiyat değişimlerinden kâr elde etmek için yapılan eylemler bütünüdür. Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse, mesela fiyatı düşükken bir hisse senedi alıp fiyatı yükseldiğinde o hisse senedini satıyorsanız bu spekülasyon yaptığınız anlamına gelir.

Spekülasyon yapılırken, bir menkul kıymetin veya varlığın temel analizine değil, genellikle piyasa fiyatı hareketlerine bakılır ve teknik analize dayalı kararlar alınır. Bunun yanı sıra, spekülatif yatırımcılar “al ve tut” prensibini benimsemez. Bunun yerine çoğu zaman kısa vadeli fiyat dalgalanmalarından kâr elde etmeye çalışıp “al ve sat” yaklaşımını benimserler.

2. Spekülatör Nedir?

Spekülatif yatırımlarla uğraşan insanlar spekülatör olarak ifade edilir. Başka bir deyişle, bir spekülatör, gelecekteki ileri bir tarihte kârla satma düşüncesiyle varlıkları, para birimlerini, finansal araçları ya da emtiaları satın alan kişidir.

Spekülasyon ve spekülatör, belirli bir grup finans uzmanı tarafından çoğu zaman hoş karşılanmaz. Fakat gerçek şu ki, spekülatörlerin onları “kötü adamlar” olarak nitelendiren yargıları pek de hak etmediklerini söylemek gerekir. Zira spekülatörler yaygın bilinenin aksine kötü adamlar değillerdir.

Öyle ki spekülatörler, servetler oluşturan, yepyeni girişim fikirlerini ortaya çıkarıp finanse eden, şirketleri ve daha da önemlisi ekonomileri besleyerek bütün bunlara ön ayak olan kişilerdir. Mesela, bu anlamda ele alacak olursak ünlü hisse senedi yatırımcısı Warren Buffett, Apple’ın yaratıcısı Steve Jobs ve Microsoft’un kurucusu Bill Gates bile bir spekülatördür.

Burada yatırımcı ve spekülatör farkı hususunda da birkaç kelâm etmek gerekir. Örneğin, bir yatırımcı, yatırımın temel değerlerine odaklanırken, bir spekülatör ise sadece o varlığın piyasa fiyatı hareketleri ile ilgilenir. Söz gelimi, spekülatör bir şirketin hisse senetlerini alıp satarak kâr elde etmeye odaklanırken o şirketin gerçekten iyi ya da kötü performans göstermesini pek de umursamaz.

3. En Yaygın Spekülatör Tipleri Nelerdir?

Finans piyasalarında yaygın olarak karşı karşıya kalıp görebileceğiniz iki farklı spekülatör tipi bulunur. Bunlardan biri ayı piyasasına odaklanan spekülatör iken bir diğeri boğa piyasasına odaklanan spekülatördür.

Ancak tabii, bir spekülatör her iki piyasaya da odaklanmayı tercih edebilir. Öyleyse bunların ne anlama geldiğinin daha iyi anlaşılabilmesi için kısa birkaç açıklama yapalım.

Ayı Piyasası Spekülatörü

Ayı piyasası spekülatörü, gelecekteki ileri bir tarihte bir varlık veya menkul kıymet fiyatının düşmesini bekleyen bir spekülatördür. Bu spekülatörler fiyat düşüşlerine odaklanır. Böylece gelecekte bir noktada daha düşük bir fiyattan geri satın alabilme amacıyla kâr elde etmeyi hedefler.

Boğa Piyasası Spekülatörü

Boğa piyasası spekülatörü, ileriki zamanlarda daha yüksek bir fiyata satma düşüncesiyle varlıklar veya menkul kıymetler satın alan kişilerdir. Bir boğa spekülatörü, satın aldığı varlık veya menkul kıymet fiyatlarının yükselişine odaklanır, hedefinin gerçekleşmesini bekler ve bundan kâr elde etmeye çalışır.

Spekülatörlerin en önemli temel özelliklerinden biri, gerek ayı piyasası gerekse de boğa piyasası kapsamında kolayca alım satım yapmaları ve hem uzun hem de kısa vadede neredeyse eşit derecede rahat harekete geçebilir olmalıdır.

4. Spekülasyonun Avantajları Nelerdir?

Spekülasyon yapmak her ne kadar birtakım dezavantajlar sağlasa da göz ardı edilemeyecek çeşitli avantajları da beraberinde getirmektedir. Bu avantajlara piyasa likiditesinin artırılması, ekonominin beslenmesi ve geniş risk iştahı bir diğer deyişle risk toleransı örnek olarak gösterilebilir.

Piyasa Likiditesinin Artırılması

Spekülatörler aktif olarak alım satım işlemleri yaparak piyasalardaki likiditeyi artırırlar. Spekülatörlerin olmadığı bir piyasa, alış ve satış fiyatları arasında büyük spreadler ile karakterize edilen ve yatırımcıların yatırımları daha adaletli bir piyasa fiyatından alıp satmasının çok daha zor olabileceği likit olmayan bir alana dönüştürebilir. Bu anlamda spekülatörlerin likiditeyi artırması esasen spekülasyonun en önemli avantajları arasında gösterilebilir.

Ekonominin Beslenmesi

Genel olarak ortalama bir yatırımcıya kıyasla yatırımda çok daha fazla risk almaya istekli olan spekülatörler, belirli zamanlarda, hisse senedi fiyatları oldukça düşük seyreden şirketlere, varlıklara ya da diğer herhangi bir başka menkul kıymete yatırım yapmayı severler. Bu ilgili varlıklara ihtiyaç duydukları sermayeyi sağlarken bir bakıma da genel ekonominin beslenmesine olanak sağlar.

Geniş Risk Toleransı ve İştahı

Risk iştahı yatırımcıdan yatırımcıya farklılık gösterir. Ancak söz konusu spekülatörler olduğunda onların risk alma iştahı çok daha yüksek olur. Spekülatörler, kredi notu düşük olan şirketlere, hükümetlere veya yeni girişimlere borç vermeye istekli olurlar. Bu da birçok şirket, hükümet veya yeni girişimler için finansman desteğini beraberinde getirir.

5. Spekülasyonun Dezavantajları Nelerdir?

Spekülasyonun yaygın bilinen avantajlarına karşın bazı dezavantajları da bulunur. Bu dezavantajları mantıksız fiyatlandırmalar ve ekonomik balonlar şeklinde sıralayabiliriz. Öyleyse bu dezavantajların her birini detaylı bir şekilde açıklamaya çalışalım.

Mantıksız Fiyatlamalar

Spekülasyon yapmak belirli zamanlarda fiyatları olması gereken mevcut seviyelerin ilerisine taşıyabilir. Söz gelimi, menkul kıymetin ya da bir varlığın gerçek değerini doğru bir şekilde yansıtmayan aşırı yüksek veya düşük değerlemelere sebep olabilir. Bu durum olumsuz olarak, bir şirketin, bir sektörün ve daha da ileri olarak bütün bir ekonominin istikrarı bazında uzun vadeli bir etkiyi ortaya çıkarabilecek fiyat dalgalanmalarına yol açabilir.

Ekonomik Balonlar

Mantıksız fiyatlamaları takiben bir başka dezavantaj olarak, spekülasyonlar, gerçekçi olmayan yüksek artıştan dolayı ekonomik balonları ortaya çıkarabilir. Bu şekilde meydana gelen spekülatif bir balon, ilk etapta fiyatları yükselten spekülatörlerin talepleri vasıtasıyla ortaya çıkar. Ancak tabii, bunun ardından daha fazla spekülatör devreye girerek fiyatları daha da yükseltir ve gerçeklikten uzaklaştırır.

Bu döngü sıklıkla tekrarlanır. Spekülatörlerin artan talebinin bir sonucu olarak mantıksız bir şekilde yükselen fiyatlar ve ardından hızla yükselen fiyatların peşine takılan yeni alıcılar, talepleri daha da artırarak piyasayı mantık dışı fiyatlara yöneltir. Balon patlayıp fiyatlar düşene dek bu döngü genellikle devam eder.

6. Forex Piyasasında Spekülasyon Ne Demek?

Günde tahmini olarak 6,6 trilyon doların el değiştirdiği forex piyasası ve başka bir deyişle döviz piyasası, gerek gün içi gerekse de uzun vadede para birimleri arasındaki döviz kurlarında sürekli dalgalanmalar olması sebebiyle spekülatörlerin en çok tercih ettikleri piyasalar arasında yer alır. Forex piyasası, alım satım için mevcut olan birçok farklı döviz çiftinin varlığı hasebiyle sıkça alış ve satış olanağı sunar.

Bu konuda örnek vermek gerekirse, ABD dolarının döviz kuru, dünya çapında bir düzineden fazla başka para birimine göre işlem görür. En çok işlem gören döviz çiftleri arasında GBP/USD (İngiliz sterlini ile Amerikan doları), EUR/USD (Euro ile Amerikan doları) ve USD/JPY (Dolar ile Japon yeni) yer alır.

Forex piyasası, halihazırda sahip olduğu yüksek kaldıraç oranları sebebiyle spekülatörler arasında sıkça tercih edilir. Piyasada bulunan kaldıraç imkanı da yatırımcıların yalnızca küçük bir başlangıç tutarı ile daha yüksek kârlar elde etmelerine yardımcı olur.

7. Borsada Spekülasyon Neyi İfade Eder?

Borsa piyasasında büyük ölçüde riskli olduğu varsayılan şirketlere ait hisseler spekülatif hisse senetleri şeklinde adlandırılır. Spekülatif hisse senetleri, yüksek riskli olmalarından dolayı potansiyel olarak da yüksek getirileri beraberinde getirir.

Çok düşük hisse fiyatlarına sahip küçük hisseler ya da değeri düşük olan hisseler spekülatif hisse senetlerine örnek olarak gösterilebilir. Bazı borsa spekülatörleri, işlem günü içerisinde hisse senedi fiyatlarında meydana gelen gün içi dalgalanmalardan kazanç sağlamayı hedefleyebilir.

Altını tekrar çizmemiz gerekirse, spekülatörler halka arz edilmiş ve borsada işlem gören şirketler için önem arz etmektedir. Çünkü spekülatörlerin birçoğu kanıtlanmamış ve değeri düşük olan şirketler hisselerine yatırım yapmaya meyillidir, böylece bu şirketlere büyümeleri anlamında sermaye sağlayabilmektedirler.

8. Tahvil Piyasasında Spekülasyona Nasıl Bakmalı?

Günümüzde global çerçevede tahvil piyasasının değeri 100 trilyon doların üzerinde seyreder. Tahvil piyasasının yaklaşık olarak 40 trilyon dolara yakını Amerika Birleşik Devletleri’nde hareketlenir. Tahvil piyasasındaki bu tahvil varlıklarının büyük çoğunluğu hükümetler ve bir kısmı da çokuluslu şirketler tarafından ihraç edilen borçları kapsar.

Varlık fiyatları büyük ölçüde dalgalanabilir ve faiz oranı hareketlerinin yanı sıra siyasi ve ekonomik belirsizliklerden güçlü bir şekilde etkilenir. Bu bağlamda tahvil piyasaları da genellikle neredeyse ortaklaşa bir şekilde spekülasyonlar tarafında şekillenir.

9. Spekülasyon Niçin Uzun Vadeli Yatırım ile Karşılaştırılır?

Hızlı kâr elde etmek niyetiyle herhangi bir varlığı veya menkul kıymeti almak ya da satmak anlamına gelen spekülasyon genellikle uzun vadeli yatırım ile karşılaştırılır. Öyle ki uzun vadeli yatırımlarda varlık ya da menkul kıymetler kısa vadeli değer dalgalanmalarına rağmen elde tutulur.

Spekülatörler, bu anlamda finans piyasalarında önemli bir rol üstlenirler. Çünkü sıklıkla yaptıkları alım satımlar piyasalara likidite sağlarlar. Bu durum bir bakıma uzun vadeli yatırım peşinde koşan yatırımcıların da işlerine gelir. Zira sonunda ellerindeki varlıkları sattıklarından çok daha iyi fiyatlara almalarına olanak sağlar.

10. Spekülasyon Manipülasyon Farkı Nedir?

Spekülasyon, fiyat dalgalanmalarından gelir elde etme çabası iken yasal ve son derece doğal yöntemlerle yapılan yatırım eylemleri anlamına gelir. Manipülasyon ise yasal değildir ve kişinin yanıltıcı işlem ve eylemler gerçekleştirerek kendi lehine çıkar sağlaması anlamına gelir.

Söz gelimi, spekülasyon yasal iken manipülasyon yasal olmayan bir eylemdir. Ülkemizdeki düzenleyici ve denetleyici kuruluş olan Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), manipülasyon eylemlerini piyasa dolandırıcılığı olarak görür. Piyasa dolandırıcılığına ilişkin hapis ve adli para cezası hükümlerini öngörür.

Kısaca tekrar etmek gerekirse, sıklıkla birbirine karıştırılabilen spekülasyon ve manipülasyon kavramları tamamen farklı anlamlara gelmektedir. Spekülasyon fiyat değişimlerinden kazanç sağlamak için yapılan yasal bir eylemler bütünüdür. Manipülasyon ise piyasa bozucu ve piyasa yanıltıcı yasal olmayan bir eylemdir.