Vadeli İşlem Nedir? Vadeli İşlemler Hakkında 8 Bilgi

Vadeli işlemler, mal veya menkul kıymet gibi varlıkları fiilen satın almadan belirli bir zamanda belirli bir fiyata satın almanızı sağlayan sözleşmeler ile gerçekleştirilen yatırımlardır. Son yıllarda bireysel yatırımcılar arasında hızla popülerlik kazanmaya devam etmektedir.

Vadeli işlemler birçok çeşitliliği beraberinde getirir. Örneğin vadeli işlemlerde yatırımlar ham petrol ve mısır gibi emtiaların yanı sıra hisse senetleri, yabancı para birimleri, borsa endeksleri ve tahviller üzerinde gerçekleştirilebilir.

Birtakım riskler barındırmalarına rağmen, çoğu uzman, hisse senedi ve tahvillere ek olarak, vadeli işlemlerin farklı özelliklere sahip sağlam bir portföy çeşitlendirme aracı oldukları konusunda hemfikirdir.

1. Vadeli İşlem Nedir?

Vadeli işlem veya vadeli işlemler, organize bir piyasa üzerinde bir sözleşme ile tarafların, gelecekteki bir tarihte fakat daha önceden belirlenmiş bir fiyatla mal veya menkul kıymet (dayanak varlık) alım satımı yapmalarını sağlayan işlemler olarak ifade edilir.

Vadeli işlemler, organize bir piyasa üzerinde listelenen vadeli işlem sözleşmelerinin alım satımı ile gerçekleştirilir. Vadeli işlem sözleşmeleri ilgili piyasalarda listelenir ve seans saatleri esnasında herhangi bir zamanda satın alınabilir veya satılabilir.

2. Vadeli İşlemler Nerede Gerçekleştirilir?

Yatırım dünyasında oldukça yaygın türev ürünlerinden olan vadeli işlemler, vadeli işlem piyasaları üzerinden gerçekleştirilir. Bu piyasalar aracılığı ile vadeli işlem sözleşmeleri alınıp satılabilir.

Vadeli işlemler ve vadeli işlem sözleşmelerinin alım satımı ülkemizde Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet gösteren kısaca VİOP olarak da bilinen Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası üzerinden gerçekleştirilir.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası hakkında daha fazlasını öğrenmek veya işlemlerin nasıl gerçekleştirileceği gibi hususlarda bilgi edinmek için VİOP nedir makalemize göz atabilirsiniz. İçeriğimizde yeni başlayanlar için bu piyasayı birkaç maddede özetlemiş ve anlatmıştık.

3. Vadeli İşlem Sözleşmeleri Ne Anlama Gelir?

Vadeli işlem sözleşmeleri, dayanak varlık olarak adlandırılan varlıkları, önceden belirlenen ve belirli bir fiyattan ileri bir tarihte takas etmeyi kabul eden iki taraf arasında gerçekleştirilen anlaşmaları ifade eder.

Genel olarak vadeli işlem sözleşmeleri kapsamındaki bu varlıklar finansal, gayrimenkul, fiziki ve hatta hammadde bile olabilir. Bu anlaşmalar sonucunda her iki taraf için de birtakım yükümlülükler doğar.

Gelecekteki bir sözleşmenin alıcı tarafı, ilgili varlığı sona erme tarihi geldiğinde satın alma yükümlülüğüne sahipken, satan taraf bu tarihte alıcıya teslim etme yükümlülüğüne sahip olur.

Örneğin, iki yatırımcı bir hisse senedi ile ilgili bir vadeli işlem sözleşmesi gerçekleştirebilir. Bunun bir şirkete ait 1000 hisse olduğu düşünelim. Sözleşme, 1 Ocak 2021 tarihinde imzalanır ve sözleşmede gelecekteki fiyatın hisse başına 12 lira olacağı ve 1 Temmuz 2021’de sona ereceği belirtilir. Bu tarih geldiğinde, alıcının satıcıya 12.000 lira (12×1000) ödemesi gerekir. Bunun karşılığında da 1000 hisseyi teslim etmesi gerekir.

Dolayısıyla, gelecekteki fiyat, varlığın bugün sahip olduğu ancak sözleşmenin sona erme tarihine devredilen fiyatı olacaktır. Öte yandan, ödeme ertelendiğinde, satıcının parayı tahsil etmek için alacağı zamanı telafi etmek için piyasa fiyatından biraz daha yüksek bir fiyat empoze etmesi de normal karşılanacaktır.

4. Vadeli İşlem Sözleşmeleri Nasıl Alınır ve Satılır?

Vadeli işlem sözleşmeleri, vadeli işlemler piyasalarında alınıp satılır. Örneğin, ülkemizde vadeli işlem sözleşmeleri VİOP piyasasında alınıp satılır. Bu sözleşmeleri alıp satan yatırımcılar uzun pozisyon veya kısa pozisyon tercihleri ile bu alım satımları gerçekleştirir.

Vadeli işlem sözleşmelerinin satın alınması, sözleşmenin sona erme tarihinde işlem gören dayanak varlığı alma hakkını verir. Vadeli işlem sözleşmelerinin satın alınması vadeli işlemlerde uzun pozisyon olarak isimlendirilir.

Vadeli işlem sözleşmelerinin satışı, yatırımcının, vade bitiminde, ilgili dayanak varlığı müzakere altında teslim etmesi ve karşılığında mutabık kalınan tutarı alması gerektiği anlamına gelir. Vadeli işlem sözleşmelerinin satışı vadeli işlemlerde kısa pozisyon olarak adlandırılır.

Vadeli işlem sözleşmeleri, kendi özelliklerine bağlı olarak, teslimat veya farklılıklarla vade sonunda belirlenir. Ancak, vadeli işlemlerde açık pozisyonların vade tarihine kadar açık kalmasına da gerek yoktur.

5. Vadeli İşlemler Hangi Amaçlar Doğrultusunda Yapılır?

Vadeli işlemlerde belirli amaçlar doğrultusunda yapılan birkaç işlem türü vardır. Vadeli işlem sözleşmeleri ile gerçekleştirilen en yaygın üç işlem türünden bahsedeceğiz. Bunları riskten korunma, spekülatif işlemler ve arbitraj yapmak olarak sıralayabiliriz.

Riskten Korunma

Bu işlemler, söz konusu varlığın fiyat dalgalanması riskini azaltmak veya ortadan kaldırmak için portföyünüzde bulunan bir varlığın temelini oluşturan vadeli işlem sözleşmelerinin alım veya satımından oluşur.

Örneğin, bir şirkete ait 100 hisseye sahip olduğunuzu varsayalım. Piyasa düşüş yönünde hareket ediyorsa ve hisselerinizin fiyatı düşüyorsa, dayanak olarak o şirketin hisselerine sahip olan bir vadeli işlem sözleşmesi satabilirsiniz. Bu şekilde geleceği bugünün fiyatından satarak, pozisyonu geri aldığınızda bugünün fiyatından satın almak zorunda kalmayacağınızı garanti etmiş olursunuz.

Buradaki amaç, dayanak varlığın fiyatındaki dalgalanma riskini ortadan kaldırmak veya en azından azaltmaktır. Örneğin, bu vadeli işlem türü ayı piyasalarında hisse senedi fiyatının düşmesini önlemek için kullanılabilir.

Spekülatif İşlemler

Spekülatif işlem türü, yatırım yaptığınız varlığa bakılmaksızın, kısa vadeli bir sermaye kazancı elde etmek hedefiyle vadeli işlem sözleşmelerinin alınıp satıldığı işlemleri ifade eder. Bu tür bir işlemde piyasanın belirli bir yönde hareket etmesini bekler ve ona göre aksiyon alırsınız.

Mesela, bir boğa piyasası durumunda vadeli işlem sözleşmesini satın alır ve düşüş trendlerinde satarsınız, sermaye pozisyonun açılış fiyatı ile pozisyonun kapanış fiyatı arasındaki farklardan kazanç elde etmiş olursunuz.

Özetle spekülatif işlemler, piyasa yükseldiğinde vadeli işlem sözleşmeleri satın almak ve düştüğünde vadeli işlem sözleşmeleri satmaktan oluşur. Buradaki temel amaç, çok kısa vadede sermaye kazancı elde etmektir.

Arbitraj Yapmak

Genel olarak arbitraj yapma fırsatı, bir menkul kıymetin çeşitli piyasalarda alınıp satılması ve yerel koşullar nedeniyle, daha ucuz olduğu yerlerde satın almak ve daha pahalı olduğu yerlerde satmak için yararlanılan bir fiyat farkı söz konusu olduğunda ortaya çıkar.

Bazı menkul kıymetler birden fazla piyasada işlem görür. Bu tür bir işlem, en ucuzunun listelendiği piyasada alış ve daha pahalı listelendiği piyasada satıştan ibarettir. Bu da arbitraj türdeki bir işlemin esas amacını oluşturur.

6. Vadeli İşlemlerin Avantajları Nelerdir?

En başından söylemek gerekir ki vadeli işlemler istikrarlı eğilimler sunan piyasa ürünleridir. Çünkü vadeli işlemler, standartlaştırılmış şartlara ve piyasada önceden belirlenmiş özelliklere sahip olan standartlaştırılmış sözleşmeler yoluyla gerçekleştirilir.

Ön fiyatlandırma, iyi bir spekülasyon yönetimi ile birleştiğinde, spekülatörlerin, bunlardan yararlanmak için sözleşmeleri alıp satmak için yükseliş ve düşüş eğilimlerinden yararlanmalarına yardımcı olur.

Bütün bunların yanı sıra vadeli işlemleri sözleşmelerin bitiminden önce pozisyondan vazgeçme imkanı da sunar. Bu da piyasada genel olarak risk transferi olarak bilinir.

Vadeli işlem piyasasında bir sözleşmenin satın alınması, her zaman işlem gören varlığın fiziksel olarak elde edilmesini sağlamaz, ancak her iki taraf arasında belirlenen geçerlilik süresi boyunca meydana gelebilecek marjları veya kayıpları temsil eder.

7. Vadeli İşlemlerin Riskleri Nelerdir?

Vadeli işlemler kaldıraçlı türev ürünlerdir. Bu yönüyle bir bakıma forex ile benzerlik gösterir. Forex piyasasında olduğu gibi vadeli işlemler piyasasında da kaldıraç, kâr ve zarar üzerinde çarpan etkisine sahiptir. Bu nedenle daha fazla piyasa izlenmesi ve takip ihtiyacı gerektirir.

Öte yandan vadeli işlemler, teminata yapılan ilk yatırımdan daha fazla zarara uğrayabileceklerinden, piyasa hakkında derinlemesine bilgi sahibi olmayan bazı yatırımcılar için uygun olmayabilir. Bu açıdan vadeli işlemler gerçekleştirmek isteyen yatırımcıların piyasa hakkında yeterli bilgi ve donanıma sahip olması oldukça önemlidir.

8. Vadeli İşlemler ve CFD’ler Arasındaki Farklar Nelerdir?

Vadeli işlemler ve fark kontratları olarak da bilinen CFD’ler genellikle yeni yatırımcılar için kafa karıştırıcı bir nokta olabilmektedir. Çünkü vadeli işlemler ve CFD’ler temelde makul ölçüde benzer ürünler gibi görünmektedir.

Oysaki vadeli işlemler ve fark kontratları büyük ölçüde birbirlerinden farklıdır. Çünkü vadeli işlemlerin aksine, CFD’lerin piyasalardaki işlemleri sonlandırmak için beklenen bir sona erme tarihleri ​​yoktur.

Söz gelimi yatırımcılar, fark kontratları yoluyla, gerekli gördükleri herhangi bir zaman diliminde istedikleri zaman bir finansal varlığın alım veya satım fiyatı üzerinde işlem yapmayı tercih edebilirler.